سودای گنج بر جان میراث تاریخی ایران

 وسوسه و رویای یافتن گنج و پولدار شدن یکشبه، سالهاست بلای جان میراث تاریخی و طبیعی کشور شده است.

به گزارش شرق؛ افرادی غالبا کم اطلاع و بی سواد در دل هر شیء تاریخی ردی از طلا و سکه های قدیمی می بینند. برخی شبانه روز با این خیال سر می کنند و فقط رؤیا می پرورانند، برخی دیگر اما نادانیشان به اقدامات نابخردانه و تبهکارانه گره می خورد و تیشه و پتک تخریب بر جان آثار تاریخی و میراث فرهنگی می کوبند. در سال های اخیر، بارها و بارها خبر از تخریب آثار تاریخی در گوشه و کنار کشور منتشر شده است که علت همه هم یک چیز بوده؛ کسی یا کسانی در پی یافتن گنج دست به تخریب آثار زده اند.

در این گزارش به تعدادی از مشهورترین و خاص ترین آثار تاریخی و طبیعی که با این وسوسه به دست افراد ناآگاه آسیب جدی دیده اند، پرداخته و داستان آنها را شرح داده ایم. این تخریب ها و دست درازی به مواریث تاریخی کشور، در شرایطی است که در قانون به صراحت برای این تخریب ها، مجازات های زیادی در نظر گرفته شده است.

بخشی از قوانین کشور در این زمینه به شرح زیر است:

• اشخاصی که بدون گرفتن اجازه از مراجع ذی صلاح نقوش و آثار مذهبی و ملی را تخریب کنند، به یک تا 10 سال حبس محکوم می شوند.
• حفاری به قصد به دست آوردن اشیای عتیقه و آثار تاریخی، مطلقا ممنوع و جرم محسوب می شود.
• اشخاصی که به مرمت، تعمیر و تغییر آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی مبادرت کنند، به جبران خسارت وارده محکوم می شوند.
• جریمه تخریب اشیا و اماکن تاریخی و ملی دو تا 10 سال حبس است.
• جریمه حفاری در اماکن تاریخی و ملی سه سال حبس است.
• مجازات حفاری غیرمجاز در تپه های باستانی، سه سال حبس است.

این مجازات ها در مواد 560 تا 566 قانون مجازات اسلامی که در تاریخ دو خرداد سال 1375 مصوب شده، به صراحت بیان شده و جزئیات جرائم در این زمینه نیز شرح داده شده است.

از جمله در ماده 560 قانون آمده است:

«هرکس بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی کشور، یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوی سازمان مذکور، در حریم آثار فرهنگی – تاریخی مذکور در این ماده، مبادرت به عملیاتی نماید که سبب تزلزل بنیان آنها شود، یا در نتیجه آن عملیات به آثار و بناهای مذکور خرابی یا لطمه وارد آید، علاوه بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارت وارده، به حبس از یک تا سه سال محکوم می شود».

ماده 562 و 563 این قانون نیز به این شرح است:

«هرگونه حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اموال تاریخی – فرهنگی ممنوع بوده و مرتکب به حبس از شش ماه تا یک سال و ضبط اشیای مکشوفه به نفع سازمان میراث فرهنگی کشور و آلات و ادوات حفاری به نفع دولت محکوم می شود. چنانچه حفاری در اماکن و محوطه های تاریخی که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، یا در بقاع متبرکه و اماکن مذهبی صورت گیرد، علاوه بر ضبط اشیای مکشوفه و آلات و ادوات حفاری، مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم می شود».

«هرکس به اراضی و تپه ها و اماکن تاریخی و مذهبی که به ثبت آثار ملی رسیده و مالک خصوصی نداشته باشد، تجاوز کند، به شش ماه تا دو سال حبس محکوم می شود مشروط بر آنکه سازمان میراث فرهنگی کشور قبلا حدود مشخصات این قبیل اماکن و مناطق را در محل تعیین و علامت گذاری کرده باشد».

با این حال، حجم بالای تخریب آثار تاریخی و آسیب رساندن های عمدی و غیرعمدی به میراث فرهنگی که غالبا نیز به دلیل تلاش برای یافتن گنج و عتیقه انجام می شود، نشان می دهد این قوانین بازدارندگی کافی را برای پیشگیری از اقدامات مجرمانه در این زمینه ندارند یا اینکه افراد سودجو از مجازات های تعیین شده برای این گونه اقدامات مخرب آگاهی ندارند.

سنگ نگاره ها قربانی توهم طلا

جدیدترین خبری که در زمینه تخریب بخشی از آثار تاریخی کشور با توهم پیداکردن گنج و سکه های طلا منتشر شد، مربوط به تخریب سنگ نگاره های تاریخی و منحصربه فرد منطقه دهتل در استان هرمزگان بود. هفته گذشته عکس و فیلم هایی از شکستن تعدادی از این سنگ نگاره ها منتشر شد که مشخص بود هرکدام از این سنگ ها که روی بدنه خود سنگ نگاره های تاریخی داشتند، به وسیله جسمی سخت مانند پتک شکسته شده بودند. علت همه این تخریب ها هم یک چیز بود؛ تصور کسانی که این کار را کرده بودند، این بود که داخل سنگ نگاره ها طلا پیدا می کنند.دهتل منطقه ای در جنوب شهرستان بستک در استان هرمزگان است و دهستان این منطقه به دلیل داشتن محوطه وسیعی از سنگ نگاره های تاریخی چندین هزارساله که گفته می شود قدمت بخش زیادی از آنها به ١٢ هزار سال پیش نیز می رسد، به دهستان سنگ نگاره ها مشهور شده است. اینجا قابلیت تبدیل به سایت موزه سنگ نگاره ها را دارد؛ امری که البته هنوز محقق نشده است؛ نه تنها این، بلکه این منطقه با همه غنای تاریخی و فرهنگی اش، هنوز در فهرست میراث تاریخی کشور هم به ثبت نرسیده است. چند روز پیش محسن ضیایی، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان هرمزگان، در رابطه با ثبت ملی نشدن این محوطه به ایسنا این طور گفت: تا امروز چند بار پرونده ثبت ملی این محوطه آماده شده است؛ اما با اشکالاتی روبه رو شده که در حال برطرف کردن آنها هستیم و احتمالا در آبان بررسی می شود. پرونده ثبت ملی این محوطه در بخش ثبت استان هرمزگان تهیه شده و برای شورای سیاست گذاری به سازمان میراث فرهنگی فرستاده می شود.

با این حال این سنگ نگاره ها در منطقه ای وسیع که حدود صد هکتار مساحت دارد واقع شده اند؛ منطقه ای که در گوشه گوشه آن می توان ردپای هنرهای بازمانده از انسان های اعصار گذشته را دید که به حال خود رها شده اند و هرازگاهی دست تطاول افرادی سودجو به دامنشان دراز می شود.

گرز بهرام ساسانی هم قربانی شد

آذرماه سال ٩٠ هم خبری منتشر شد که بهت خیلی ها را به دنبال داشت. نیمه های شب، دو نفر با ورود به محوطه حفاظت شده نقش برجسته های تنگ چوگان در ضلع شمالی شهر باستانی بیشابور شهرستان کازرون، با استفاده از پتک، قسمت سنگ نگاره گرزی را که در دست بهرام دوم پادشاه بزرگ ساسانیان است، نابود کردند. علت این تخریب هم توهم یافتن طلا بود، تخریبگران تصور می کردند در گرز کنده شده در دل سنگ سخت کوه، طلا جاسازی شده است و خیالشان این بود که با شکستن آن می توانند طلاهای شاه ساسانی را به جیب بزنند و فرار کنند. خیالشان اما باطل بود، آن گرز هیچ چیزی جز سنگ سخت نبود، اما همین توهم و خیال باطل به قیمت تخریب یکی از ارزشمندترین سنگ نگاره های تاریخی کشور تمام شد.

تا یکی، دو هفته پس از تخریب این سنگ نگاره کسی از جزئیات و علت ماجرا خبر نداشت تا اینکه دادستان عمومی و انقلاب شهرستان کازرون اعلام کرد که تخریب کنندگان این نقش برجسته ازسوی سربازان گمنام امام زمان (عج) در شهرستان کازرون دستگیر شده اند. به گفته نصرالله ایزدی، دو متهم در بازجویی ها مدعی شدند به گمان اینکه درون گرز بهرام گنج است، اقدام به تخریب این نقش برجسته کرده اند.

در تنگ چوگان شهر کازرون شش نقش برجسته با قدمت ساسانی وجود دارد که در سال 1310 و به شماره 24 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اند. بسیاری این شش نقش برجسته راهمپای نقش های ساسانی در بیستون و جزء زیباترین آثار تاریخی حکاکی شده بر سنگ در ایران می دانند. نقش برجسته ای که در این حمله آسیب دید، مربوط به بهرام دوم ساسانی است که سوار بر اسب و گرز به دست در حال گرفتن هدایای عرب های بادیه نشین است. این نقش برجسته تخریب شده را مدتی بعد سازمان میراث فرهنگی مرمت کرد، اما هرگز این قسمت شبیه زمان پیش از تخریبش نشد و نخواهد شد.

تخریب تاریخ چند میلیون ساله

یکی دیگر از آثاری که آن هم قربانی توهم پیداکردن گنج شد، اثری طبیعی و کم نظیر در منطقه سرفاریاب استان کهگیلویه وبویراحمد بود که حاصل هنرنمایی طبیعت بود و میلیون ها سال عمر داشت؛ اثری طبیعی به نام «بردچهره» یا «سنگ چهره» که نماد شهر و روستاهای آن مناطق شده بود. این سنگ که بر فراز صخره ای به ارتفاع 800 متر واقع شده بود، با ارتفاع دو متر و طول سه متر روی سنگی کوچک در حدود نیم متر قرار گرفته و محل اتصال این دو سنگ کمتر از 30 سانتی متر بود. تصویر این سنگ که درست لبه پرتگاهی واقع شده بود، از همه مناطق اطراف دیده می شد و یکی از جذابیت های گردشگری منطقه سرفاریاب کهگیلویه وبویراحمد بود.

با این حال اما آبان ماه سال 94 چند نفر که تصور می کردند در سنگ زیرین این اثر طبیعی گنجی نهفته است، با پتک و کلنگ شبانه به سراغش رفتند و آن را ویران کردند. اگرچه سنگ بزرگ روی آنها افتاد و یکی از آنها هم دست و پایش شکست، اما اصل چیزی که از کار آنها به جا ماند، سقوط سنگی بود که اهالی منطقه همیشه با افتخار از آن به عنوان نماد محل زندگی شان یاد می کردند و هرکس عکسی به یادگار از این اثر طبیعی در آلبوم عکس هایش داشت.

سنگ چهره به دلیل قرارگرفتن در لبه پرتگاهی بلند، از بیشتر مناطق سرفاریاب قابل مشاهده بود و همیشه گردشگران زیادی برای دیدن این صحنه جذاب طبیعی و گرفتن عکس در کنار آن به این منطقه می آمدند، اما با تخریب این اثر و سقوط این سنگ بزرگ، این جذابیت تاریخی طبیعی برای همیشه از بین رفت. سنگ چهره به کلی نابود شده و احتمال بازسازی آن وجود ندارد، چراکه وضعیت طبیعی اثر از بین رفته است. در روزهای ابتدایی تخریب این اثر کسی دقیق نمی دانست چرا کسانی باید این نماد طبیعی را تخریب کنند، اما مدتی بعد خبر رسید پرونده تخریب کنندگان سنگ چهره برای بررسی دقیق تر به دادگاه تجدید نظر ارسال شده است.

در همین رابطه فرماندار شهرستان چرام که این اثر در آن منطقه واقع شده بود، اعلام کرد: «افراد تخریب کننده این اثر طبیعی شناسایی شده اند و پرونده ای در این خصوص در مراجع قضائی تشکیل شده است». خبرگزاری مهر نیز در این رابطه در مطلبی این طور نوشت: «چند جوان خام و ساده لوح به سودای یافتن گنج در زیر این سنگ آنچنان بر ریشه اش پتک زدند که سر از تنش جدا شد و بر زمین افتاد».

نوشته صدرا محقق در روزنامه شرق

منبع تصویر: خبرگزاری مهر