پدر سکه شناس ایران

مختصری از زندگی نامه استاد سیدجمال الدین ترابی طباطبایی 

سیدجمال الدین ترابی طباطبایی ـ سكه شناس برجسته معاصر در پنجم اردیبهشت ۱۳۰۴ خورشیدی در محله مهاد مهین تبریز زاده شد. وی از نسل ميرزا محمدرضی الحسنی الحسينی است كه نسبتش با سی و سه پشت به حضرت امام حسن مجتبی (ع) می رسد. وی تحصيلات ابتدايی خود را در تبریز و در دبستان تمدن آعاز نمود و دوره متوسطه را در دبيرستان های رشديه و فردوس تبریز به پايان رسانید. سپس در رشته تاریخ، جغرافیا و علوم تربیتی از سال۱۳۲۶ تا۱۳۳۰ در دانشسرای عالیتهران مشغول به تحصيل شد. بعد از دریافت رتبه یک دبیری در وزارت فرهنگ استخدام شد و سالها در شهرهای ساوه و دامغان تدریس نمود. بعدها به تبریز منتقل شد و از سال از سال ۱۳۴۰ خورشیدی در دانشسرای مقدماتی پسران و دختران و دبيرستان های دهخدا و ايراندخت تبریز به آموزش علوم اجتماعی، زبان فرانسه و رسم فنی مشغول شد. استاد ترابی در گروه تاریخ دانشگاه تبریز به تدریس سکه شناسی پرداخت و تجربه هایش را در زمینه های خط شناسی و کتیبه خوانی به نسلهای بعدی منتقل کرد و می گفت: «عقيده بر اين دارم كه اندوخته علمی و معنوی را نبايستی به گور برد.» در سال ۱۳۳۷ مامور ایجاد و تدوين موزه آذربایجان شد و تا سال ۱۳۴۰ نیز به عنوان ریيس موزه فعالیت کرد. وی در سال ۱۳۴۶ به عنوان كارشناس آثار باستانی و فرهنگ عامه به وزارت فرهنگ و هنر منتقل شد و برای دومین بار تا سال ۱۳۵۲ در سمت رییس موزه آذربایجان به خدمت پرداخت. سپس تا سال ۱۳۵۷ در سمت رییس اداره باستان شناسی و فرهنگ عامه آذربایجان شرقی به خدمت پرداخت تا بازنشسته شد. در دوران بازنشستگی بسیار پر تلاش تر بود و جمع آوری و تدوین آثار علمی اش و پژوهشی اش پرداخت. استاد ترابی در معرفی و شناسایی سکه های ایرانی بیشترین نقش را داشته و اعتقاد داشت که ایران به لحاظ سکه شناسی رتبه نخست دنیا را در اختیار دارد.

شهرت جهانی استاد ترابی در مورد علم سكه شناسی را نامه هایی كه از دانشمندان و موزه های معتبر جهان نظیر دكتر جرج مایلز ریاست موزه نیویورك، والتر هینتس، برت فراگنر، اینگركریر، هاری فلدمن و گوتفرید هرمان از سكه شناسان معروف جهان به وی نوشته و درخواست كمك برای خواندن و مشخص نمودن زمان برخی سكه های ایرانی و اسلامی را نموده و یا از وی كتاب و تحقیقاتش را خواسته اند، تأیید می كند. وی در زمان فعالیتش بیش از سه هزار و پانصد سکه باستانی را جمع آوری نمود. در سالهای بازنشستگی اش به دلیل مشکلات مالی و هزینه دانشگاه فرزندش ، مجبور به فروش آنها شد که در نهایت نزدیک به سیصد سکه برایش باقی ماند. به هنر علاقه خاصی داشت و در زمینه خوشنویسی و نقاشی آبرنگ فعالیت می کرد. وی که از دوستداران شهریار به حساب می آمد در زمینه عکاسی نیز بصورت حرفه ای فعالیت داشت. عکسهای با ارزشی از مناطق مختلف ایران به ویژه تبریز قدیم گرفته بود که بخشی از آنها را به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی و سازمان اسناد ملی ایران تقدیم کرده بود. وی که نامش در سالنامه جاودانه های ایران نیز به ثبت رسیده در بیست و دوم مهر ماه سال ۱۳۸۸ به علت کهولت سن از دنیا رفت و در قطعه هنرمندان آرامگاه وادی رحمت شهر تبریز به خاک سپرده شد. زندگی نامه استاد ترابی طباطبایی در کتاب «راهنمای محققین تاریخ و فرهنگ آسیای مرکزی» به چاپ رسیده است. این کتاب توسط انتشارات دانشگاه هایوارد و به زبان انگلیسی منتشر شده است.

او در زمینه های مختلف علمی و فرهنگی از استادان بزرگی همانند عباس اقبال آشتیانی، وحیدالملک شیبانی، نصرالله فلسفی، علی اکبر بینا، مجیر شیبانی، پرویز ناتل خانلری احمد مستوفی، محمد معین، مسعود خان كيهان و محمدباقر هوشيار بهره برد.

وی در طول شست سال فعالیت و خدمتش هزاران سند و عکس تاریخی را جمع آوری نمود که به سازمانها و موسسه های مختلفی اهدایشان کرد

• تعداد ۲۰۰۰ سند تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران (تلگرافهایی که بین علمای شیراز، تبریز و تهران مبادله شده، دست خط میرزای شیرازی در تاکید بر حرام بودن تنباکو، نامه‌های حاجی میرزا حسن مجتهد تبریزی، فرمان شیخ الاسلامی در زمان کریم خان زند و فرمان شاه طهماسب دوم به ایلات و عشایر برای جنگ با روسها از آن جمله می باشند.)

• تعداد ۸۰۰۰ قطعه عکس تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران
• تعداد ۶۰۰۰ قطعه عکس و فیلم مربوط به سکه های ایران را به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی
• تعداد ۴۰۰۰ قطعه فیلم مربوط به آثار باستانی آذربایجان شرقی به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی

كتاب "سكه های آق قویونلو و مبنای وحدت حكومت صفويه در ايران" که در سال ۱۳۵۵ چاپ گشته بود به عنوان كتاب سال ایران معرفی شده و این جايزه ارزشمند را از آن خود کرد.

ازمجموعه آثار وی بیش از سی و پنج کتاب و مقاله علمی در زمینه های سکه شناسی و فرهنگ عامه بر جای مانده که فهرست بخشی از آنها چنین است

کتابها

• سكه های اسلامی دوره ايلخانی و گوركانی (۱۳۴۷)
• نقشها و نگاشته های مسجد كبود تبريز  (۱۳۴۹)
• سكه های شاهان اسلامی ايران (۱۳۵۰)
• رسم الخط ايغوری و سيری در سكه شناسی (۱۳۵۱)
• سكه های آق قویونلو و مبنای وحدت حكومت صفويه در ايران (۱۳۵۵)
• آثار باستانی آذربايجان (۱۳۵۵)
• سكه های ماشينی ايران و مقدمه ای بر سكه شناسی (۱۳۷۱)
• نسب نامه شاخه ای از طباطبايی های تبريز  (۱۳۷۶)
• كليبر (سرزمين دژهای تسخير ناپذير) (۱۳۸۱)
• مسجد صفوی خسروشهر (به انضمام دستنوشته های حسنعلی خان امیرنظام گروسی) (۱۳۸۲)
• آثار باستانی شهرستان سراب (۱۳۸۳)
• سفینه نامه (دفتر اول) (۱۳۸۳)
• تاریخ تبریز به روایت سکه و ضمائم (۱۳۸۴)
• آثار باستانی اهر ارسباران (۱۳۸۴)
• آثاری باستانی از مناطق مختلف آذربایجان (۱۳۸۴)
• سفینه نامه (دفتر دوم) (۱۳۸۶)
• آثار باستانی استان اردبیل (۱۳۸۷)

مقاله ها

• چند سند تاريخی از صفويه تا قاجاريه
• بوشهر به روايت تاريخ، سكه، تمبر
• وقف نامه طالبيه تبريز
• فرامين بقعه شيخ صفی
• مغازه های مجيدالدوله يا مجيديه
• تاريخ سردرود به هزار سال قبل از ميلاد می رسد
• اولين سكه ها
• سكه های تامارای گرجی
• سكه هايی متنوع از اباقا آن
• خوانندگان و ما
• چند سكه معرفی نشده
• از زوايای تاريخ
• تاج و تاجداری
• کلیسای سن استپانوس ،بررسی های تاریخی، فروردین و اردیبهشت ۱۳۵۳، شماره ۵۰. مقاله مشترکی با همکاری «عبدالعلی کارنگ».
• سكه های قره قويونلو و آل جلاير
• حيدربابا از نظرگاهی ديگر
• سيری در عكاسی تبريز
• سياه قلم كاری گمنام از خمسه نظامی
• سياه قلم كاران شاهنامه اميربهادری
• سكه های ضرب تبريز (شهرستان رشيدی، بوسعيد، قيصريه، تبريز)
• وقف نامه سيدمحمد كچه