بهرام سوم

بهرام سوم (293 ميلادی)

بهرام سوم یا سکان شاه که در زمان ولایت عهدی ،‌حکومت سیستان یا سکستان را در دست داشت ، بعد از مرگ بهرام دوم تنها توانست در مدت زمان کوتاهی "چهار ماه" بر مسند قدرت شاهنشاهی ایران تکیه زند. فردوسی در خصوص مدت پادشاهی او از نسخه خطی موزه ایران باستان چنین آورده است: "چو شد پادشاهیش بر چهار ماه بر او زار بگریست تخت و کلاه" آنچه از پژوهش متن تاریخ بر می آید این است که یکی از شخصیت های مهم تاریخی در اوایل سلطنت شاهان ساسانی ،‌موبد موبدان "کرتیر" بوده است. قدرت کرتیر در امور مذهبی و سایر امور مملکتی در طی مدت سلطنت هفت تن از پادشاهان ساسانی رو به افزایش نهاد و بیشترین قدرت و اعمال نفوذ وی در امور مملکتی در زمان بهرام یکم و دوم بوده است. بعد از مرگ شاپور یکم ، دومین شاه ساسانی‌، پسر وی هرمز یکم قدرت را در دست گرفت و پس از آن برادر وی بهرام یکم بر اریکه شاهی تکیه زد.

با اعمال نفوذ کرتیر بعد از بهرام یکم پسر نوجوانش بهرام دوم شاه شد و نرسی پسر دیگر شاپور یکم از سلطنت باز ماند. علل تاریخی این مسئله مربوط به گرایش مذهبی نرسی بود و کرتیر با به سلطنت رساندن بهرام دوم و حمایت از او مانع از این انحراف گردید و در عوض بر قدرت خویش افزود. با مرگ بهرام دوم و به سلطنت رسیدن بهرام سوم، نرسی که در این زمان در ارمنستان به سر می برد، داعیه سلطنت کرد و با ضرب سکه به نام خود عملا علم طغیان و مخالفت برافراشت و در نتیجه جنگی که بین آنان در گرفت،‌ نرسی قدرت را به دست گرفت. چو برگشت بهرام را روز بخت به نرسی سپرد آن زمان تاج و تخت نکته ای که باید در اینجا به آن اشاره کرد این است که تشابه ظاهری در نوشتار نام "ورهران "و نام " نرسی" باعث این شده است که برخی از محققین سکه های بهرام سوم را به نرسی نسبت بدهند. خانم دکتر ملک زاده بیانی با معرفی مدالی از بهرام سوم،‌ در مجله بررسی های تاریخی،‌ شماره یک از سال پنجم،‌ تا حدودی تصویر و تاج زیبای این شاه ساسانی را نمایان ساخت.

در حاشیه این مدال بیضوی شکل که گوشه راست آن شکسته است با نوشتار پهلوی چنین آمده است: "زی و (یحیو) مزدیسن بغی ورهران ملکا... انیران" ، به معنی: " زنده باد مزدا پرست خدایگان بهرام شاه ... غیر ایران". بعد از شکست بهرام سوم از نرسی و فرار او از پایتخت در سال 293 میلادی بنا به نظر کریستین سن ،‌ممکن است بهرام در بعضی از قسمت های شرقی ایران به شاهی باقی مانده باشد.نکته اینک سکه ای مسین از بهرام سوم را که به احتمال بعد از خلع شدن از سلطنت در سرزمین‌های شرقی ضرب کرده است را معرفی نموده و علت ضرب آن را نیز بررسی می نماییم. تصویر شاه روی سکه مانند سایر سکه های ساسانی رو به راست نقش شده است و تاج شاه اگر چه به عینه همانند تاج موجود بر سکه های سیمین ومدال منسوب به بهرام سوم نیست ، ولی شباهت زیادی با آن دارد. موهای جمع شده شاه ، تاج با خطوط عمودی و ریش کوتاه در این سکه‌، همانند مدال و سکه های سیمین منسوب به بهرام سوم است. نتیجه حاصله این خواهد بود که بهرام سوم در دوره ای که از سلطنت کنار گذاشته شده بود نیز در بخش هایی از ایران به ضرب سکه پرداخته است.
از جمله نقوشی که بر پشت سکه به نظر می رسد، در قسمت ربع اول پشت سکه نقش قیچی مانندی که نماد دادوری کرتیر بوده را می توان متصور شد. علت اصلی ضرب چنین سکه ای تنها این می تواند باشد که بهرام سوم از سکه به عنوان یک برگه تبلیغی اعتراضی استفاده کرده و در این گیر و دار با به تصویر در آوردن نقش موبد موبدان "که در آن زمان کرتیر بوده است" با حلقه قدرت‌، خویشتن را برگزیده ایزدان و شایسته سلطنت دانسته است و به عبارتی دیگر خواسته تا حقانیت خویش را بر جانشینی بهرام دوم در برابر نرسی ثابت نماید. روی و پشت سکه در جاهای مخلتف نوشتار ضعیفی به چشم می خورد که قابل خواندن نیست .