مهرداد دوم

مهرداد دوم (مهرداد بزرگ) (123 تا 88 پ.م)

در سال 123 پ.م، پس از مرگ اردوان یکم به دست سکاها، پسرش مهرداد دوم به تخت شاهنشاهی اشکانی تکیه‌ زد. بعد از حملات آنتیوخوس سوم در زمان تیرداد، شاهنشاهی اشکانی هیچگاه در موقعیتی چنین شکننده قرار نگرفته بود. یوستینوس از این مهاجمین با عنوان (تخاری) یاد می کند. تخاری ها گروهی از صحرانشینان آسیای مرکزی بودند که همراه با دیگر مهاجمین، احتمالا از جمله سکاها، به سرحدات غربی، یعنی بخش شرقی شاهنشاهی اشکانی، حمله می کردند.  در آغاز سلطنت مهرداد دوم، فرماندار بخشهای غربی شاهنشاهی اشکانی، هیمروس، از لشکریان حاکم جدید بابل باستان، هیسپائوسن، شکست خورد. مهرداد دوم در نخستین نبرد سلطنت خود، با حمله به غرب ایران، هیسپائوسن را شکست داد و هیمروس را نیز از حکومت خلع کرد. از این پس، سلطنت خاراسن به عنوان یکی از پادشاهی های دستنشانده اشکانیان، به حکومت خود ادامه داد. مهرداد با خلع هیمروس، ایالت ماد را که یکی از ایالات اصلی شاهنشاهی اشکانی محسوب می شد، دوباره به زیر اختیار مستقیم حکومت مرکزی در آورد.

 آرداواز پادشاه ارمنستان به طرف رومی ها متوجه شده بود. مهرداد در جنگی بر علیه این پادشاه، او را شکست داد و پسرش تیگران را به گروگان گرفت. نوشته های تواریخ ارمنی نشاندهنده اینست که شخص دیگری به جای آرداواز در این زمان حکومت را در دست گرفته بود. اما تیگران به مساعدت لشکریان مهرداد، توانست به تخت سلطنت ارمنستان بنشیند و به عنوان تشکر، منطقه معروف (هفتاد دره) را به مهرداد دوم هدیه داد. مهرداد با توجه به پیشرفتهای رومی ها در غرب آسیا، سفیری را به ملاقات لشکریان سولا، کنسول رومی و فرمانده لشکریان روم در کیلیکیه فرستاد. پیش از این زمان، هیمروس، حاکم ماد، در مسئله جنگ بین دمتریوس سوم و فیلیپ سلوکی دخالت کرده بود و نفوذ اشکانیان را به سوریه نیز بسط داده بود. این امر، اشکانیان را به همسایگان روم تبدیل کرد. سیاست های توسعه طلبانه روم و واگذار کردن بخش هایی از آناتولی به پرگاموم و روذس، سلطنت های یونانی نزدیک به روم، از دید مهرداد پنهان نمانده بود. از طرفی، سلطنت اشکانی نیز به همین سیاست ها گرایش داشت، هرچند که برعکس رومی ها، اشکانیان تنها به کنترل آسیای غربی تمایل داشتند و خیال فتح روم را در سر نمی پروراندند، در صورتی که فتح ایران از آرزوهای روم و فرماندهان آن بود. این امر می تواند به موقعیت اقتصادی ایران و آسیای غربی دلالت کند که برای رومیان دارای جذابیتهای بسیاری بود، اما شرایط محدود اقتصادی و موقعیت نامطلوب جغرافیایی روم، فتح این منطقه را برای اشکانیان توجیه نمی کرد.

در همین زمان، تیگران دوم ارمنستان و مهرداد ششم پونتوس، هردو از پادشاهان قدرتمند و متحد مهرداد دوم، آریوبرزن، پادشاه کاپادوکیه که به روم تمایل داشت را از سلطنت این مملکت خلع کردند و پسر کوچک مهرداد ششم پونتوس را به تخت سلطنت کاپادوکیه گماردند(۹۲ پ م). سولا، فرمانده رومی، با فتح کاپادوکیه، پسر مهرداد ششم را خلع کرد و دوباره آریوبرزن را به پادشاهی گمارد. دخالت مهرداد دوم اشکانی در این جنگ، نخستین برخورد اشکانیان با روم و شروع بیش از ۶۰۰ سال جنگ ایران و روم بود. بعد از این زمان، بیشتر توجه مهرداد به شرق ایران معطوف شد. با فتح مرو و بیشتر ماورالنهر، اشکانیان توانستند از پیشرفت صحرانشینان جلوگیری کنند و تجارت این منطقه را در دست گرفتند. از این ببعد، مهرداد بیشتر وقت خود را در شرق ایران گذراند. وقایع بعدی که از لوحه های بابلی و مدارک سکه شناسی موجود است، نشاندهنده تغییراتی در غرب شاهنشاهی است.