ارور های مراحل ضرب

همانطور که می دانید کلمه ارور به معنی اشتباه یا خطا است. در مراحل ضرب سکه اشتباهات گوناگونی رخ می دهد، بروز یک اشتباه در ضرب، سکه را نسبت به سکه های همگون، متمایز می کند. تعدادی از این سکه های ارور در کنترل کیفیت از سکه های سالم جدا شده و به مرحله ی بازیافت منتقل می شوند. اما ممکن است تعداد کم و یا زیاد این سکه ها از مرحله کنترل بگذرد و به بازار عرضه شود. مسلما چیزی که ارزش سکه های ارور را در بین کلکسیونر های سکه مشخص می کند فراوانی و یا نایاب بودن آن است. سکه های ارور نیز به مانند سکه های دیگر، هرچه نایاب تر باشند گرانتر می شوند.

پولک ضرب نشده

پولک یک تکه فلز با قطر و ضخامتی مشخص است که از ورق های با جنس یکسان بریده می شود. بعضی از پولک ها به دلایلی از مرحله ضرب جا مانده اند و در مراحل بعد همراه با دیگر سکه ها آبکاری شده و حرارت دیده اند، و در بسته بندی قرار گرفته و راهی بازار شده اند.

پولک ضرب نشده

ضرب بر روی پولک ناقص

ورق هایی که برای تولید پولک به کار می رود ممکن است کامل نباشند و مقداری کوچکتر از استاندارد باشند. در نتیجه پولک هایی که در انتهای ورق بریده می شوند دایره کامل نیستند و قدری گوشه دارند. بعضی از پولک ها بعد از برش زیر دستگاه می مانند و با کمی جابجایی دوباره برش می خورند. این پولک ها به همراه پولک های سالم به مراحل ضرب رفته و به بازار عرضه می شوند.

ضرب بر روی پولک ناقص

 پولک شکسته

در برخی موارد پولک به دلایل مختلف می شکند، اگر شکستگی پولک قبل از ضرب باشد، در هنگام ضرب مقداری فلز به داخل ترک نفوذ می کند و لبه های ترک گرد می شود. امکان دارد سکه در زیر پرس و یا در مرحله حرارت دهی بشکند، که در این صورت سکه از نظر ضرب سالم است.

سکه 25 دینار با شکستگی پولک

شکستگی های قالب

شکستگی قالب به شکل های متفاوت دیده می شود. ترک روی قالب از نقطه ای آغاز شده و به تدریج زیاد و باعث شکسته شدن قالب می شود.

سکه پانصد دینار مظفرالدین شاه ضرب شده با قالب ترک خورده

سکه دوهزار دینار ناصرالدین شاه ضرب شده با قالب شکسته

فرسایش قالب

قالب در اثر استفاده زیاد، به تدریج ساییده می شود و نقش های آن با براده و چربی حاصل از ضرب پر می شود. سکه هایی که با این قالب ضرب می شود، نقش های کمرنگ و ضعیفی دارند.

سکه یک ریال محمد رضا شاه با فرسایش قالب

ضرب بر پولک های نادرست

در بعضی از موارد نادر هنگام ضرب سکه اشتباهاً یک پولک با اندازه کوچکتر بجای پولک استاندارد برای ضرب سکه های بزرگتر استفاده می شود. در این صورت سکه حاصل از این ضرب کوچکتر از سکه های همسان «از نظر قطر و ضخامت» می باشد.

در مواردی نادرتر هنگام تولید پولک اشتباهاً از ورقهای مخصوص پولکهای دیگر استفاده می شود. در نتیجه پولک به دست آمده «از نظر قطر و ظاهر»، کاملا مشابه پولک های همانند است ، ولی ضخامت و وزن کمتر و یا جنس متفاوت. حاصل ضرب چنین پولکهایی، سکه هایی با همان اندازه و کیفیت ضرب مشابه استاندارد خواهد بود که وزن آن از دیگر سکه های همسان کمتر و یا بیشتر می باشد. حتی ممکن است هم وزن باشند اما با جنسی متفاوت. البته این اتفاق کمتر دیده شده است. به این قبیل سکه ها اصطلاحاً «سکه پولکی» گفته می شود.

سکه بدون کنگره

در ضرب سکه، قالب سومی مورد استفاده قرار می گیرد که به آن «کولار» گفته می شود. نقش کولار نگهداری از سکه در زمان ضرب و ایجاد حاشیه های با کنگره و یا حروفی (نوشته های حاشیه سکه 50 ریالی مسی) است. در برخی از سکه ها که حاشیه آنها کنگره دار است از کولار بدون خطوط ایجاد کننده کنگره استفاده شده، که در نتیجه حاشیه این سکه ها بر خلاف سکه های همسان بدون کنگره هستند. سکه هایی که نمونه ی بی کنگره آنها نسبت به سکه های کنگره دار کمتر یافت می شود، از ارزش بیشتری برخوردار هستند.

سکه بدون روکش

سکه های روکش دار از یک فلز اصلی (معمولا آهن است) و روکشی از جنس برنز و نیکل و یا آلومینیوم ساخته می شود. در مراحل ضرب در اثر فشار ضرب و حرارت دهی بالا امکان دارد این روکش از سکه جدا شود. در نتیجه سکه ای روانه بازار می شود که بدون روکش است.

ضرب سکه با قالب های متفاوت

گاهی دیده شده که به اشتباه برای ضرب سکه ای، از قالب رویی یک سکه و از قالب زیرین سکه ای دیگر که هم اندازه هستند استفاده شده است. نتیجه ی این کار سکه ای با دو ارزش متفاوت و یا دو دوره متفاوت تولید می شود که برای کلکسیونر ها بسیار جالب خواهد بود.

سکه پنجهزاری احمد شاه، ضرب با دو قالب متفاوت - قالب روی سکه مربوط به سکه محمدعلی شاه قاجار

سکه دو ارزشی ضرب شده با دو قالب متفاوت

بدون ضرب ارزش

سکه هایی از زمان قاجار وجود دارد که روی آنها ارزش سکه ضرب نشده است.

سکه بدون ضرب ارزش

سکه چند ضربی

برای ضرب سکه، پولک در قالب سندانی پایین، قرار می گیرد و توسط کلار نگه داشته می شود تا جابجا نشود. پس از کوبیده شدن قالب روی سکه ضرب می شود، قالب رویی به بالا رفته و سکه توسط قالب سندانی کمی فشار داده می شود تا از قالب جدا شده و از زیر پرس به خارج هدایت شود. به ندرت پیش می آید که سکه کاملا از زیر پرس خارج نمی شود و پرس دوباره انجام می شود، گاهی پرس تا سه بار نیز تکرار می شود.

سکه 1000 ریالی دو ضرب چرخیده

ضرب خارج از مرکز

همانطور که گفته شد سکه برای ضرب در قالب سندانی پایین، قرار می گیرد و توسط کلار نگه داشته می شود تا جابجا نشود. اما در برخی از موارد سکه در داخل سندان قرار نمی گیرد و پرس انجام می شود. در این صورت سکه کامل نیست و مقداری از نقوش سکه ضرب نشده است. و بخشی از سکه به شکل حلالی خالی مانده است. پیداست که سکه هایی که اینگونه ضرب می شوند در هر دو روی به یک اندازه خارج از مرکز می باشند. در بعضی از سکه ها دیده شده است که سکه فقط از یک رو خارج از مرکز می باشد. دلیل آن تنظیم نبودن قالب می باشد.

سکه با ضرب خارج از مرکز

ضرب دو سکه همزمان

گاهی اتفاق می افتد که دو پولک به هم می چسبند و به زیر پرس می روند، در نتیجه دو سکه با هم ضرب می شود. نقش روی سکه بالایی کامل است، ولی پشت آن چیزی ضرب نشده است. نقش پشت سکه پایینی کامل بوده و روی آن چیزی ضرب نشده است.

ضرب دو سکه همزمان

ضرب سکه بر سکه

در این حالت سکه ضرب شده به قالب بالایی و یا به قالب پایینی می چسبد، و خارج نمی شود. پولک بعدی نیز با توجه به سکه گیر کرده پرس می شود، در نتیجه سکه ی ضرب شده، نقش کاملی و برجسته ای از پشت سکه دارد و روی دیگر سکه نقش معکوس و فرو رفته پشت سکه دیده می شود. البته امکان دارد این عمل برعکس انجام شود، یعنی سکه در ضرب اول به قالب پایینی بچسبد در این صورت نقش سکه قرینه آنچه که گفته شد می شود.

سکه یکهزار دینار ناصرالدین شاه ، ضرب سکه بر سکه

سید مهدی موسوی

پایگاه سکه ها - www.sekeha.com