درجه بندی کیفیت سکه

سکه بانکی در تعریف کلی سکه شناسی، به سکه ای گفته می شود که وارد چرخه داد و ستد نشده باشد. برای آشنایی با اصطلاح بانکی و سکه بانکی، مقاله تخصصی زیر را مطالعه کنید.

توجه 1: اصطلاح «بانکی» در سکه شناسی را نباید با اصطلاح «بانکی» که در طلافروشی ها رایج است و برای تفکیک سکه اصل (سکه ای که در بانک ضرب شده [بانکی]) و تقلبی (سکه ای که خارج از بانک ضرب شده [غیربانکی]) استفاده می شود اشتباه گرفت.

توجه 2: سکه تقلبی ، ضرب دو ، غیربانکی ، کپی ، فیک و هر عنوان دیگری که روی آن گذاشته می شود، هرگز در مجموعه داری جایی ندارد و تمامی تعاریف زیر فقط برای سکه های اصل می باشد.

اصطلاح «بانکی» در بین مجموعه داران کاربرد زیادی دارد. متاسفانه عدم آگاهی در بین برخی از فروشندگان و مجموعه داران باعث شده تا تعریف های مختلفی از کلمه بانکی وجود داشته باشد. عده ای اطلاعات درستی از این کلمه دارند و عده ای دیگر دچار سوء تفاهم هستند و برداشت ها و انتظارات عجیبی دارند. در این مقاله تلاش شده با بکارگیری تجربیات افراد متخصص و شرکتهای معتبر جهانی در علم درجه بندی سکه، تعریفی درست و اصولی را منتشر نماییم تا به رشد و شکوفایی حرفه ی مجموعه داری ایران کمکی هر چند ناچیز کرده باشیم.

برای قرار دادن یک سکه در درجه های کیفیت، نیاز به تجربه بالا و شناخت کامل مراحل ضرب می باشد. کارشناس درجه بندی باید با سنجیدن سه اصل کلی، بر اساس اهمیت: 1. فرسودگی (سایش و خراش) 2. درخشندگی (جلای بانکی) 3. کیفیت ضرب (گرفتگی قالب)، سکه را در یکی از درجه های کیفیت قرار دهد.

فرسودگی (سایش و خراش)

معمولا، سکه های ماشینی پس از ضرب هیچگونه سایش و خراشی ندارند. از زمانی که سکه ها از دستگاه ضرب خارج می شوند در مراحل جابجایی، شمارش و بسته بندی، با تماس با دیگر سکه ها دچار سایش های خفیف، خراش های ریز و ضربه خوردگی نیز خواهند شد. با گردش سکه در چرخه داد و ستد به تدریج از شفافیت سکه کاسته و سکه دچار فرسودگی می شود. برخورد سکه با دیگر سکه ها و همینطور اجسام دیگر در آن ایجاد خراش ها و سایش های خفیف و شدید می کند. به مرور زمان این خراش ها و سایش ها بر روی سطح سکه نقوش برجسته آن را از بین می برد و سطح شفاف و درخشنده سکه را مات و پر از خط و خراش می سازد. هرچه فرسودگی سکه بیشتر شود سکه به مراتب در درجه بندی پایین تری قرار می گیرد.

پرسش: در صورتی که سکه سوراخ شود و یا آویز یا دسته به آن جوش شده باشد در چه درجه ای از کیفیت قرار خواهد گرفت؟

سکه های سوراخ، دسته دار ، آویز دار و یا جوش شده، بسته به کیفیتی که دارند در همان دسته قرار می گیرند. اگر سکه ی بانکی سوراخ شده باشد در تعریف بانکی است، اما با این توضیح که سوراخ نیز هست. در هر صورت سکه های سوراخ، دسته دار ، آویز دار و جوش شده از نظر کلکسیونی ارزشی به مراتب کمتر از سکه سالم دارند.

درخشندگی (جلای بانکی)

معمولا فلزات درخشنده هستند و به مرور زمان و قرار گرفتن در مجاورت هوا، آب، رطوبت، خاک، مواد شیمیایی و معدنی کدر میشوند. علت آن زنگار "زنگ فلز یا اکسید فلز" طبیعی است هرچه شدت این مواد در تماس با فلز بیشتر باشد زنگار فلز نیز بیشتر خواهد شد. در شرایط مناسب "وکیوم" فلز زنگ نمیزند و کدر نمی شود. برای مثال آهن در مجاورت با هوا به سرعت کدر میشود و زنگ می زند. برای جلوگیری از زنگ زدگی آن را رنگ می زنند تا از گزند هوا در امان باشد. در ضرابخانه ها نیز برای جلوگیری از زنگار و افزایش طول عمر سکه آن را آبکاری می کنند.

پرسش: با توجه به آبکاری سکه ها، پس چرا آنها کدر شده و در برخی هم لکه های سبز، سیاه و ... دیده می شود؟

آبکاری باعث میشود تا سکه ها درخشنده تر باشند و زمان کدر شدن و زنگ زدگن در آنها به تاخیر افتد. اما اگر سکه ها در شرایط نامناسب قرار بگیرند این آبکاری نیز دیگر اثر نخواهد داشت. حتی اگر سکه ها در مجاورت با هوا قرار داشته باشند در مدت زمان طولانی حتما کدر خواهند شد. سکه هایی هم که دچار زنگار نشده اند حتما در شرایط مناسب "وکیوم" قرار داشته اند.

پرسش: آیا سکه های بانکی کثیف و لک دار غیر بانکی محصوب می شوند؟

درخشندگی و "جلای بانکی" تاثیر مستقیمی در درجه بندی سکه دارد اما بر خلاف تصور بیشتر مجموعه داران ایران، در علم درجه بندی، کدر بودن و لکه هایی که به دلیل زنگار طبیعی سکه به وجود آمده باشد، مانع قرار گرفتن یک سکه در درجه بانکی نمی شود. برای مثال سکه ای با زنگار وجود دارد و از نظر فرسودگی و درخشندگی در تعریف کلی بانکی می باشد. این سکه بسته به میزان زنگار و لکه های آن در درجه های بانکی MS 60 تا MS 67 قرار می گیرد.

کیفیت بانکی MS 63 با لک و زنگار

پرسش: اگر سکه ی فرسوده (غیر بانکی) را دوباره آبکاری کنند و یا با وسایل صنعتی آن را براق و صیقلی نمایند به طوری که فرسودگی (سایش و خراش) آن دیده نشود، می توان به این سکه بانکی گفت؟

مطمعنا درخشندگی طبیعی سکه مورد نظر کارشناسان درجه بندی کیفیت سکه قرار می گیرد و جلا و درخشندگی مصنوعی که به هر شکل روی سکه اعمال شود سکه را در درجات بانکی قرار نخواهد داد. البته این قبیل سکه ها بی ارزش نیستند و قیمتی به مراتب کمتر از قیمت سکه بانکی خواهند داشت. و جمع آوری آنها برای مجموعه داران حرفه ای توصیه نمی شود.

پرسش: آیا بهتر است سکه های بانکی کدر و لک دار را تمیز کنیم؟ به سکه آسیب نمیرسد؟

تمیز کردن سکه های بانکی به هیچ عنوان توصیه نمیشود. بهتر است سکه را در حالت طبیعی خود حفظ نمایید و با نگهداری درست مانع بیشتر شدن زنگار سکه شوید. تمیز کردن غیر اصولی سکه جدای از آنکه در ارتقاء درجه ی کیفیت سکه تاثیری ندارد ممکن است باعث کاهش آن نیز شود. تمیز کردن سکه های بانکی با مواد شوینده و شیمیایی در صورتی که توسط افراد کم تجربه انجام شود، ممکن است به سکه آسیب جدی نیز برساند.


کیفیت ضرب (گرفتگی قالب)

«کیفیت ضرب» نیز در علم درجه بندی سکه، اهمیت زیادی دارد. جزئیات قالب در اثر استفاده زیاد، به تدریج دچار ساییدگی می شود و نقش های ظریف آن با براده و روغن حاصل از ضرب، پر می شود. سکه هایی که با قالب های فرسوده ضرب می شوند کیفیت ضرب پایین، نقش های کمرنگ و ضعیفی دارند. «فرسایش قالب» یا «گرفتگی قالب» می تواند کم یا زیاد باشد. هرچه میزان استفاده از قالب بیشتر باشد گرفتگی آن نیز بیشتر است. در نتیجه سکه هایی که کیفیت ضرب خوبی دارند در اوایل استفاده از قالب ضرب شده اند. سکه هایی که گرفتگی قالب کمی دارند در میانه و سکه هایی که گرفتگی قالب شدیدی دارند، در اواخر استفاده از همان قالب تولید شده اند.

در ایران سکه هایی زیادی وجود دارند که با قالب های فرسوده ضرب شده اند و کیفیت ضرب پایینی دارند. در صورتی سکه های ضرب شده با قالب فرسوده دارای هیچگونه ساییدگی یا خراش نباشند و همچنین از نظر درخشندگی (جلای بانکی) درجه یک باشند، کارشناسان علم درجه بندی آنها را در درجه بانکی قرار می دهند. البته این سکه ها هیچگاه امتیازی بیش از درجه MS 64 دریافت نکرده اند.

کیفیت بانکی MS 63 با گرفتگی قالب

پرسش: سکه هایی که گرفتگی قالب دارند شبیه به سکه های ساییده هستند، چگونه سکه ساییده را از سکه ای که گرفتگی قالب دارد تشخیص دهیم؟

تشخیص سکه ای که گرفتگی قالب دارد در صورتی که جلای بانکی داشته باشد بسیار آسان است. اما اگر سکه مستعمل باشد فرسودگی (سایش و خراش) باعث می شود که افراد نتوانند به سادگی آن را تشخیص دهند. برای همین باید از افراد باتجربه و متخصص کمک گرفت.

پروف Proof

کلمه «پروف» به معنی تست یا اثبات است. به سکه هایی که قبل از ضرب اصلی به شکل آزمایشی ضرب می شوند پروف گفته می شود. معمولا سکه های پروف با فشار ضرب می شوند و از آنجایی که قالب ساخته شده بار اول مورد استفاده قرار می گیرد سکه های پروف از کیفیت ضرب و جزئیات بی نظیری برخوردار هستند. سکه های پروف نیز درجه بندی کیفیت می شوند که معمولا با حروف «PF» و یا «PR» نشان داده می شود. PF 70 بالاترین و PF 15 پایین ترین درجه سکه های پروف می باشد.

کیفیت پروف PF 64

بانکی Uncirculated

کلمه بانکی در ایران معادل کلمه «Uncirculated» به معنی «در چرخه قرار نگرفته» و یا «رایج نشده» می باشد، که با به اختصار «UNC» نشان داده می شود. امروزه سکه های ماشینی به شکل رول و کیسه بسته بندی می شود. در صورتی که سکه ای را از بسته بندی آن خارج کنید، روی آن سایش های خفیف، خراش های مویی و ضربه خورگی نیز دیده می شود. این در شرایطی است که سکه های مورد نظر بسته بندی مناسب دارند و اخیراً از بانک تهیه شده اند. در گذشته سکه ها بسته بندی مناسبی نداشتند، و قرار گرفتن آنها در شرایط نامناسب در گذر زمان باعث تغییر رنگ و ایجاد لک یا زنگار می نمود. در نتیجه هر سکه ای که زمان ضرب آن قدیمی تر باشد احتمال یافتن بانکی آن نیز دشوار تر است.

با توجه به این نکات در بین سکه های بانکی تفاوت هایی وجود دارد که باعث تفکیک و متمایز شدن سکه ها با هم خواهد شد. بدلیل حساسیت موضوع و اهمیت میزان دقیق در درجه بندی کیفیت کلمه عام «بانکی» یا «UNC» به درجه های دیگری تقسیم شده است. کارشناسان این درجه ها را با حروف "MS" و با اعداد 60 تا 70 علامت گذاری می کنند. حروف «MS» اختصار کلمه «Mint State» در کشور آمریکا معادل کلمات بانکی و Uncirculated است. MS 60 کم کیفیت ترین و MS 70 با کیفیت ترین درجه بانکی می باشد که هیچگونه خراش مویی نیز در آن یافت نمی شود و از درخشندگی و کیفیت ضرب بی نظیری برخوردار است.

کیفیت بانکی MS 68

کیفیت بانکی MS 67

کیفیت بانکی MS 66

کیفیت بانکی MS 65

کیفیت بانکی MS 64

کیفیت بانکی MS 63

کیفیت بانکی MS 62

کیفیت بانکی MS 61

تقریبا بانکی About Uncirculated

این درجه برای سکه هایی به کار می رود که سایش بسیار کمی در قسمت های برجسته سکه دیده می شود. خراش ها و ضربه خوردگی های ریز روی سکه وجود دارد. این دسته نیز از درجه های AU 50 ، AU 55 و AU 58 تشکیل شده است.

کیفیت تقریبا بانکی AU 58

کیفیت تقریبا بانکی AU 55

کیفیت تقریبا بانکی AU 50

بی نهایت عالی Extremely fine

در این درجه بندی سایش در قسمت های برجسته سکه دیده می شود. بعضی از قسمتهای سکه خراشهای سطحی و عمیق دارد اما مقدار آن زیاد نیست. تمامی جزئیات سکه روشن و پیداست، البته اگر گرفتگی قالب نداشته باشد. درجه بی نهایت عالی به اختصار «EF» یا «XF» نشان داده می شود. این درجه نیز شامل EF 40 و EF 45 می باشد. 

کیفیت بی نهایت عالی XF 45 یا EF 45

کیفیت بی نهایت عالی XF 40 یا EF 40

بسیار عالی Very fine

در این نوع درجه بندی سائیدگی های کم و زیادی در روی قسمتهای برجسته و پهنه اصلی سکه دیده میشود. وضوح جزئیات در این سکه ها کمتر است. از VF 20 ، VF 25 ، VF 30 ، VF 35 در این دسته استفاده میشود.

کیفیت بسیار عالی VF 35

عالی fine

سکه ها در این درجه از سایش و خراش های ریز و درشت فراوانی برخوردارند ولی نقش های آن کاملا پیداست .این درجه با F 12 و F 15 نشان داده می شود.

بسیار خوب Very Good

سایش قسمت های برجسته سکه را صاف کرده است اما همچنان کلیات سکه پیداست. این دسته شامل VG 10 و VG 8 می باشد.

خوب Good

جزئیات کاملا از بین رفته و نقش های برجسته نیز تا حد زیادی صاف شده است که میتوان نوشته ها و سال سکه را خواند. در این دسته از G 6 و G 4 استفاده میشود که G 4 پایین ترین درجه است که میتوان روی آن قیمت گذاشت و برای مجموعه داران حرفه ای جمع این درجه مناسب نیست.

تقریبا خوب About Good

نقش های برجسته کاملا صاف شده و تا لبه دور سکه پایین رفته تا جایی که نوشته ها به سختی خواند می شود، از جزئیات سکه نیز چیزی دیده نمیشود. ارزش این دسته از سکه ها به فلز آن بستگی دارد و برای جمع‌آوری مناسب نیست، مگر در خصوص سکه های نایاب و بسارنایاب که شاید ارزش جمع‌آوری داشنته باشد. علامت اختصاری این دسته AG 3 می باشد.

متوسط Fair

سایش به حدی زیاد است که نقش و پهنه سکه با هم یکی شده و فقط بعضی از کلمات را میتوان خواند. این دسته را با FR 2 نشان میدهند. 

ضعیف Poor

سکه کاملا تخت شده و چیزی از نقش سکه باقی نمانده است این سکه ها با PO نشان داده می شوند.

سید مهدی موسوی

راهنمای سکه های ایران

www.sekeha.com