لاری نوعی سکه

در دوره صفوی و قبل از آن، غیر از سكه‌های معمولی رایج زمان، سكه‌های نقره دیگری بنام لاری در جریان بوده، این سكه‌ها در واقع میله ای مفتولی به قطرهای مختلف از 1.2 میلیمتر تا 3 میلیمتر است كه آنرا تقریباً از وسط بر روی هم خم نموده و در حدود نیمی از آن را با ضربه مسطح كرده و روی سطح پهن شده را ضرب نموده اند ،پهنای این سطح ها حداقل سه میلیمتر و حداكثر 2.5 میلیمتر است. اكثر سكه های لاری را با سر سكه (قالب سکه های رایج) معمولی كه گرد است ضرب كرده اند. این سطح باریک بعد از ضرب در زیر میخ سكه كه بیش از بیست میلیمتر بوده دارای نوشته بسیار كمی است كه گاهی فقط یک یا چند حرف ناقص از یک اسم بر روی سكه دیده میشود كه خواندن آن امکان پذیر نیست. در وزن سكه های لاری در هر دوره دقت كامل بكار رفته است و اگر بعد از قطع مفتول وزن سکه ای كم بوده در میان خمیدگی قطعه ای نقره نشانده اند تا وزن آن میزان شود. وزن این وصله ها از دو میلی گرم تا پانصد میلی گرم است. در معاملات برای اطمینان از خالص بودن سكه های لاری، آن را با قلم چكش میزدند و یا با دست خم و راست مینموده اند. این خمیدگی ها سكه های لاری را به شكل های مختلف در آورده است.

هندوشاه نویسنده تاریخ فرشته، ضمن شرح حال خواجه محمود گاوان، از وزرای مشهور ملوک دكن در قرن نهم قمری و ماجرای كشته شدن او به دستور پادشاه محلّی، از وجود سكّه های لاری در خزانه او یاد كرده است. سر توماس هربرت كه در سال ۱۶۲۷ م / ۱۰۳۷ ق از لار دیدن كرده، نوشته است: «‌در نزدیكی بازار، محلّی است كه این سکه ها در آن جا ضرب می شود. لاری از مشهورترین سکه های منطقه است كه از نقره خالص ساخته شده و مفتولی قلابی شكل است. نام پادشاه یا بعضی از آیه های قرآنی بر آن حک می شود و ارزش آن ده پنی است».‌ (فاستر، ۱۹۲۸، ص ۳۰)

عبدالله عقیلی سکه شناس ایرانی نیز‌ درباره سكه لاری آورده است: «‌عجیب این است كه این نوع وسیله مبادله كه پس از بیست قرن بعد از اختراع سکه در قرن شانزدهم و هفدهم میلادی به عرصه تجارت بین المللی پاگذاشت، از شمال آفریقا تا سواحل شرقی چین همه جا با حسن استقبال مواجه شد و به میزان بسیار گسترده ای در تجارت خارجی ایران پذیرفته شد.»

برت فاگنر درباره ارزش سکه لاری نوشته است: «در سال ۱۵۲۵ میلادی، دو نوع سكه لاری موجود بود: یكی "لاری قدیم" معادل با سه تنگه (واحد پول قزاقستان) و نه دینار و دیگری "لاری جدید" كه معادل با سه تنگه و ده دینار بود»

سکه لاری متعلق به دوره شاه طهماسب یکم صفوی

لاری مطمعناً اولین بار در لار ضرب شده كه از این جهت نام لاری بدان داده‌اند. ام. میتچر نویسنده انگلیسی در کتاب خود چنین می نویسد: «نام لاری، از شهر لار در ایران سرچشمه گرفته، بدلیل اینکه اولین بار در آنجا ضرب شده است. حاکمان اسلامی به مدت دو قرن، این سکه ها را با قالب سکه های گرد یا مستطیل شکل ضرب می نموده اند. لاری در ایران ، ترکیه، عربستان  و همچنین در هند، سری لانکا و مالدیو، به عنوان یک سکه محبوب در تجارت بین المللی ایران تبدیل شده بود. به گفته نویسنده اواسط قرن نوزدهم، فرانسوا پیرارد دلاوال: "بهترین نقره از ایران و از طریق تنگه هرمز در قالب سکه های مفتولی به نام لاری که فلزکاران هندی آن را نقره ای بسیار خالص و تمیز برای کار خود می دانند می آید." در قرن شانزدهم، پنج لاری معادل یک اشرفی طلا رد و بدل می شد. در مالدیو آنها را بشکل پوسته صدف در می آوردند. در حالی که در سری لانکا آنها را مانند قلاب ماهی گیری شکل می دادند و در کنار سکه های پرتغالی رایج مورد داد و ستد خود قرار می دادند.» (کتاب سکه های شرقی و ارزش آنها - لندن، انتشارات هاوکینز، 1977)

سکه لاری دوره صفوی رایج در سریلانکا

ذكر این نكته در پایان این مطلب ضروری است كه متأسفانه در بعضی از مقالات و نوشته ها این سکه را «لارین» (larin) نامیده اند كه اولین بار به غلط در دائره المعارف اسلامی چاپ لندن این واژه به كار رفت (ص ۶۸۳ ) و محققان بعدی نیز از آن پیروی كردند. بر اساس شواهد قطعی تاریخی، نام این سکه «لاری» و جمع آن « لاریات» بوده است. (هندوشاه، همان، ص ۳۵۹)

اندازه سکه لاری در مقابل سکه 50 دینار دوره پهلوی دوم با قطر 20 میلیمتر

سید مهدی موسوی

پایگاه سکه ها

منابع : British Museum  - لارستان کهن - مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی