غزنویان

دولت غزنوي در سال هاي (351 – 582 هـ.ق) حكومت كرد كه يك دولت فارسي زبان، نظامي و اسلامي بود، دولت غزنوي خواستگاه نژادي و پايگاه علمي خاصي نداشت. سلاطين غزنوي مانند سامانيان و آل بويه، منسب نامه نويسان را بر آن داشتند تا گذشتۀ آنان را به پادشاهان پيش از اسلام ايرانيان پيوند دهند.

غزنويان 230 سال به عنوان قدرتي قابل توجه در شرق افغانستان "غزنه" و شرق هند بودند. "الپتكين" سپهسالار خراسان به عنوان يكي از مؤسسين دولت غزنوي كه غلامي ترك نژاد، در دربار ساسانيان بود توانست غزنه را تصرف كند و با گرفتن منشور از منصور بن نوح ساماني موقعيت خود را در غزنه سامان دهد.

بعد از الپتكين يكي از غلامان او به نام "بلكتكين" 10 سال در غزنه قدرت را به دست گرفت و بعد از او "بوري تكين" 2 سال در رأس قدرت بود اما به علت بي لياقتي خلع شد و جاي او را "سبكتكين" گرفت، او نيز غلامي ترك نژاد بود كه در زمان سلطنت منصور بن نوح ساماني در خدمت الپتكين بود، در واقع مؤسس واقعي دولت غزنويان سبكتكين بشمار می­ رود.

بعد از سبكتكين پسرش "محمود" به جاي او نشست، او نيز مانند پدر از سامانيان اطاعت مي‌كرد، دوران سلطان محمود و سلطان مسعود كه در منابع به عنوان دوره نخست غزنوي ياد مي‌شود، اوج قدرت سياسي و نظامي دولت غزنويان بود كه اتفاقات مهمي در آن رخ داد كه به اختصار به مهمترين آنها اشاره مي­كنيم.

سلطان محمود در زمان سلطنتش جنگ های زيادي از جمله در بهاطيه، مولتان، شوكپال و...انجام داد. حدف از شرکت در این جنگها دو دلیل عمده بود 1.مناطق واقع در شرق قلمرو آنان، از ثروتي چشمگير برخوردار بود كه مي‌توانست انتظارات مادي سپاه غزنوي را تأمين كند.

2- اهالي سرزمين شرقي قلمرو غزنويان غير مسلمان بودند و نشر اسلام علاوه بر آنكه انگيزه مجاهدان ديني براي پيوستن به سپاه محمود بود حمله سلطان محمود را توجيه مي‌كرد و در لشكر كشي به هند از همه مهمتر فتح سومنات بود.
از ديگر لشكر كشي‌هاي محمود تصرف سيستان بود كه آنجا را از چنگ امير خلف صفاري بيرون آورد و وي هم چنان توانست ري را از مجد الدوله ديلمي بگيرد.

بعد از محمود پسرش سلطان مسعود قدرت را به دست گرفت او براي آرام كردن مناطقي كه شورش كرده بودند به كرمان و تهران لشكر كشيد و براي كسب شهرت، او نيز مانند پدر به هندوستان رفت و شهر بنارس را فتح كرد، اما در اين ميان گرفتار هجوم تركمنان شد و در جنگ دندانقان از آنان شكست خورد و به هندوستان گريخت.

بعد از سلطان مسعود، دولت غزنوي دچار انحطاط شد و سلاطين غزنوي به مدت يك و نيم قرن در بلاد شرقي به حكومت خود ادامه دادند كه به دوره دوم غزنوي مشهور است، بعد از مسعود سلاطين غزنوي، محمد، مودود، فرخزاد، ابراهيم، بهرام شاه و آخرين آن خسرو ملك مي‌باشند.

در جنگ غزنه ميان بهرام شاه غزنوي و سيف الدين سوري غزنه به دست غوريان افتاد، بيرون رفتن قدرت از دست غزنويان به خاطر فشار غوريان نبود بلكه دسته‌اي از تركان اغزها بودند كه خسرو ملك در برابر حمله آنها شكست خورد و به اين ترتيب سلسله غزنوي منقرض شد.

در عصر غزنوی،سکه های بسیار متنوع و از نظر عیار و اندازه و نوشته‌ها دارای تفاوت‌هایی‌ چشمگیری در نواحی مختلف هستند.بر سکه‌های‌ این دوره، که اغلب از زر و سیم و برنز بودند،در یک روی شعار"لا اله الا الله،محمد رسول‌ الله(ص)" و نام خلیفه عباسی و بر روی دیگر، نام‌ فرمانروای غزنوی و القاب او نقش بسته است.

در یکی از سفرهای جنگی محمود به هند، نصر بن علی با اینکه با غزنویان پیمان دوستی بسته بود از دور بودن یمین الدوله و مشغول بودن او در هند استفاده کرده پا بروی میثاق نهاد و فرمان هجوم به خراسان را صادر نمود.قره‌خانیان بدو شاخه تقسیم شدند. شاخه اول بریاست سوباشی بکین بطرف هرات و نیشابور و طوس حرکت کردند سکه‌ای از نصر بن علی که در طوس ضرب شده، بدست آمده و عیان می‌سازد که این شهر بدست امیر قره‌خانی افتاده است.شاخه دوم که بسرداری جعفرتکین بود به طرف بلخ آمد.

نام سلاطین غزنوی با لقب و کنیه آمده است فقط دو نفر کلمه ملک بکار برده‌اند:ملک المؤید سلطان محمود و ملک السعید مسعود ثالث؛با وجود اینکه از سال‌ 351 تا582 ق.حکومت رانده‌اند شهرتشان به دوران حکومت‌ سبکتگین یا مسعود اول منسوب است و بقیه اغلب حکومت محلی‌ داشته و تحت‌الشعاع امرای سامانی و بعد سلاجقه قرار گرفته‌اند.

روی سکه های محمود غزنوی القابی مانند یمین‌الدوله و ایمن‌المله‌ و الملک الموید و با کنیه‌اش ابوالقاسم دیده می‌شود.برای‌ نمونه، مشخصات سکه‌ای از محمود غزنوی یمین‌الدوله ابوالقاسم‌ اینچنین است:

روی سکه نوشته ی «امین‌الدوله/محمد رسول‌الله/ یمین‌الدوله/محمود» و حاشیه آن «لله الامر من قبل و من بعد یومئذ یفرح المومنون‌ بنصرالله.»

پشت سکه نوشته ی «عدل ع/لااله الاالله/وحده لاشریک‌له/ یمینی.» و حاشیه:«...بنیشابور سنه...» دیده می شود.

بر روی سکه‌ای از دینار طلای سلطان محمود نوشته ی "عدل/لا اله الا الله /وحده لا شریک له" و در حاشیه‌ آن"بسم الله/ ضرب هذا الدینار به نیشابور/ سنه احدی و اربع مائه 104 هـ.ق "حک شده‌ است.