سکه 25 دیناری طلا

چندی پیش مشغول مطالعه کتابی بوده ام، که در آن به موضوع سکه دو ارزشی یکرو 25 دینار و روی دیگر یک ریال برخوردم. نویسنده کتاب در مورد این سکه مطلب جالبی به این شرح نوشته بود: «...به صورت استثنا در سالهای 1329 و سپس سال 1330 به دلیل تورم ایجاد شده در بازار ، پول نقره حذف گردید و یک ریال برابر با 25 دینار به عنوان کوچکترین واحد رسمی پول در ایران معرفی شد. در سالهای بعد ، یک ریال دوباره جایگاه خود را که همان 100 دینار بود بازیافت... ، ...یک ریال برنجی ، برابر با 25 دینار 1329 هجری شمسی»

این مطلب موجب تعجب بنده شد که چطور ممکن است سکه ای که تا به حال تصور می کردم ضرب با قالب اشتباه می باشد داستان دیگری داشته باشد!؟ به همین دلیل به دنبال تحقیق و پژوهش در اسناد مربوط به ضرابخانه در آن سالها بوده ام که به سرنخ های جالبی دست یافتم.

در حین تحقیقات مقاله ای در روزنامه مرد امروز با موضوع سکه 25 دینار یک ریال مورد بحث، مشاهده شد. در این مقاله با تیتر «سکه های 25 دیناری که در بازار 30 ریال خرید و فروش می شود» چنین عنوان شده بود «بطوری که خبرنگار ما کسب اطلاع کرده در ضرب سکه های برنزی و برنجی 25 دیناری سوء استفاده بزرگی در بانک ملی ایران کشف شده است. جریان از این قرار است که یک قسمت از سکه های بیست و پنج دیناری ، این روزها در بازار پانزده ریال خرید و فروش می شود. در قسمت مخصوص ضرب سکه ها ، یک قسمت از پولهای بیست و پنج دیناری را در آنرو که صورت شیر و خورشید است و زیر آن باید نوشته باشد [بیست و پنج دینار] به عنوان اینکه قالب مخصوص اش را نداشته اند در قالبهای یک ریالی گذاشته و چندین شمش از طلاهای بانک ملی را در این سکه ها آب کرده اند. به این ترتیب هم اکنون در دست مردم مقداری سکه های پنج شاهی (منظور همان 25 دیناری) وجود دارد که یکطرف آن یک ریال و یکرویش ضرب شده بیست و پنج دینار یعنی زیر شیر و خورشید سکه زده اند یک ریال. با این علامت مشخصه بانیان این عمل و دلال های آنها به سرعت مشغول جمع کردن این سکه ها هستند و در نتیجه فاش شدن این راز که این سکه ها ، طلا دارد قیمت آن هم اکنون به سی ریال رسیده است. و خبر بعدی حاکی است که کلیمیها اخیرا مقداری 2 ریالی و 5 ریالی مسی که آب نیکل داده و به جای 2 ریالی و 5 ریالی جدید رواج داده اند. ما انتظار داریم از طرف آقای وزیر دارایی و مدیر کل بانک ملی دستور داده شود کلیه کسانی که در این سوء استفاده ها شرکت داشته اند ، مورد تعقیب قرار گیرند.»

با خواندن مقاله روزنامه مرد امروز، داستان برای بنده جذاب تر شد. آیا به گفته نویسنده این مقاله ، سکه های بیست و پنج دیناری عمداً به این شکل درآمده بودند تا پوششی برای خارج کردن شمشهای طلا از بانک باشند؟

آیا به گفته نویسنده کتاب ارزش پولی ایران بدلیل تورم کاهش یافته و یک ریال برابر با 25 دینار شده بود؟

حقیقت بر کارشناسان و مجموعه داران حرفه ای کاملا روشن است. اما عموم مردم همیشه به دنبال کشف حقیقت نیستند و با دیدن اتفاقی غیر عادی در روند طبیعی یک موضوع به داستان سرایی و شایعه پراکنی می پردازند.

مطمئنا دو داستان متفاوتی که در بالا به آنها اشاره شد، زائیده ذهن خلاق دو نویسنده بوده که بدون تحقیق و مشورت با افراد کارشناس نوشته شده است. در هر صورت برای بنده این حقیقت روشن است که سکه مورد نظر حاصل یک اشتباه در هنگام ضرب می باشد. این اشتباه نتیجه کارگذاری نادرست قالبِ یک روی سکه در دستگاه ضرب می باشد. در ادامه تحقیقات به سندهایی، برخورده ام که تصدیق نظر کارشناسی موضوع مورد بحث می باشد.

در تحقیقات به عمل آمده سندهایی از وزارت دارایی ، بانک ملی ایران و ضرابخانه شاهنشاهی یافت شده است که بیانگر پیگیری ایشان در خصوص سکه مورد بحث می باشد. اسناد موجود به این شرح می باشد؛ نامه ای از سوی وزارت دارایی به بانک ملی ایران (با موضوع پیگیری سکه های بیست و پنج دیناری مورد بحث) با شماره 2841 مورخ 5 آذر 1331 ارسال شده است.

در نامه شماره 4410 مورخ 10 آذر 1331 بانک ملی ایران خطاب به ضرابخانه شاهنشاهی می نویسد: «در پاسخ نامه 2841 مورخه 5 آذرماه 1331 راجع به سکه های بیست و پنج دینار مخدوش اشعار میدارد. همانطور که از قبل یادآور شده پشیزهای مورد بحث در کیسه های پشیز بانک مشاهده نشده است لیکن به قرار معلوم چند عدد از آنها در دست اشخاص دیده شده که از آن جمله یک قطعه به جناب آقای مبشر، معاون وزارت دارایی ارائه گردیده است. خواهشمند است برای کسب اطلاعات بیشتری در این باب به جناب ایشان مراجعه فرمائید.»

اداره ضرابخانه در پاسخ نامه فوق ، نامه ای باشماره 3205 مورخ 2 دی 1331 خطاب به وزارت دارایی نوشته است که از این قرار می باشد: «با تقدیم رونوشت نامه شماره 4410 مورخ 10 آذر 1331 بانک ملی ایران ، بطوری که ملاحظه می فرمائید. طبق بازرسی هایی که در کلیه کیسه های پشیز بیست و پنج دیناری بانک ملی به عمل آمده حتی یک عدد نمونه 25 دیناری مخدوش دیده نشده و بانک ملی ایران هم منظور نظرش نسبت به یک عدد 25 دیناری مخدوش است که جناب آقای مبشر، تقدیم شده زیرا در نامه پیوست اظهار شده به قرار معلوم چند عدد مشاهده شده ولی معلوم نیست در کجا وجود دارد و برای این اداره نیز موضوع روشن نیست در هر حال تعقیب امر منوط به نظر عالی است. رئیس ضرابخانه ، جواد آژیر».

با ادامه تحقیقات به عمل آمده در موضوع مورد بحث ، ضرابخانه به این نتیجه رسیده است که سکه 25 دینار که یک سمت آن یک ریال درج شده است اشتباه سهوی از سوی متصدی ضرابخانه به دلیل کارگذاری قالب یک ریال به جای 25 دینار بوده است. متن نامه شماره 5885 مورخ 8 بهمن 1331 به این شرح است: «اداره محترم روزنامه مرد امروز ، در شماره 58 آن روزنامه تحت عنوان سکه های 25 دیناری که در بازار 30 ریال خرید و فروش میشود ، شرحی درج شده شعر بر اینکه یک قسمت از پولهای بیست و پنج دیناری برنز را در قالبهای یک ریالی گذاشته و چندین شمش از طلاهای بانک ملی ایران را در این سکه ها آب کرده اند. برای روشن شدن اذهان عامه و رفع هرگونه سوء تفاهم اشعار میداریم که طبق سوابق موجود در این بانک سکه های مزبور در سال 1329 ضرب شده و تعداد مسکوک بیست و پنج دیناری که یکطرف آن یک ریال ضرب شده از چند عدد تجاوز نکرده است و ظاهراً این اشتباه در موقع نصب سر سکه رخ داده و بانک ملی ایران به مجرد اطلاع تمام مسکوک 25 دیناری برنز خود را مورد رسیدگی دقیق قرار داده و خوشبختانه نظایر آن مشهود نگردیده است. مضافاً آنکه مراتب به موقع به وزارت دارایی اطلاع داده شده و گزارش امر نیز به عرض جناب آقای نخست وزیر رسیده است. راجع به مسکوک تقلبی 2 ریالی و 5 ریالی که مرقوم داشته اند کلیمی ها به ضرب و رواج آن مبادرت نموده اند به اطلاع می رساند که بانک ملی ایران تا این تاریخ از وجود چنین مسکوکی بی اطلاع است. البته به محض مشاهده آن اقدام به تعقیب خواهد نمود خواهشمند است طبق قانون مطبوعات شرح فوق را در اولین شماره آن روزنامه امر به درج فرمائید.»

شواهد موضوع حاکی از آن است که سکه مورد بحث در تیراژ بسیار اندکی تولید شده و مطمئنا بخشی از آن نیز از دیدگان سیستم بازرسی و بازبینی ضرابخانه گذر کرده و به چرخه پولی وارد شده و به دست مردم رسیده است. قطعا دلیل افزایش قابل توجه قیمت این سکه در سال 1331 در بازار، وجود طلا در آن نبوده است بلکه خریداران مجموعه دارانی بوده اند که از اشتباه در ضرب «ارور» این سکه و کمیت آن مطلع بوده اند.

امروزه نیز «سکه 25 دینار یک ریال» از ارزش بسیار بالایی در بین مجموعه داران برخوردار است. وزن آن 3 گرم می باشد. با وزن 3 گرم حتی اگر جنس آن تماما طلا خالص باشد بیشتر از 500 هزار تومان ارزش نخواهد داشت. حال اینکه سکه مورد بحث در بین مجموعه داران در حدود 1 تا 3 میلیون تومان خرید و فروش شده است.

سید مهدی موسوی

www.sekeha.com